ANALİZ: Bütçe yeni yıla güçlü performansla girdi. Devamı gelir mi?
Şeker Yatırım analisti Abdülkadir Doğan’a nazaran, Ocak’ta bütçe 139.3 milyar açık ve faiz dışı istikrar 23.8 milyar TL fazla verdi. Bütçe istikrarındaki aylık performans olumlu seyretse de, mali disiplin amaçlarının epeyce gerisinde kalıyor. İş Bankası Ekonomik Araştırmalar Ünitesi ise “Önümüzdeki periyotta kamu harcamalarının ve münasebetiyle maliye siyasetinin 2024’e kıyasla daha sıkı bir görünüm arz etmesi, 2025 yılında enflasyonla gayret açısından da kıymetli olacak” yorumunu yaptı.
Detaylar
Hazine ve Maliye Bakanlığının yayımladığı Ocak ayı merkezi idare bütçe bilgilerine nazaran bütçe gelirleri 917 milyar TL, bütçe sarfiyatları 1.056,3 milyar TL olmuştur. Birebir periyotta faiz dışı bütçe sarfiyatları 893.3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu bilgiler eşliğinde bütçe açığı 139.3 milyar TL olurken faiz dışı istikrar 23.8 milyar TL fazla vermiştir. Bütçe performansında yılsonu gerçekleşmeleri düşünüldüğünde, uzun müddettir devam eden enflasyonist baskı ve tesiri zayıf kalan mali önlemler bütçe açığında tarihi dorukları beraberinde getirmiştir. Yeni yılla birlikte, para siyasetine maliye siyasetinden gelecek dayanağın ehemmiyeti artmış ve maliye siyasetine düşen misyon yükü kritik hale gelmiştir.
Ocak ayı bütçe ayrıntılarında Elektrik Üretim A.Ş.’ye yapılan transferler 14.2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir(önceki ay 15.3 milyar ve 2024 boyunca 213.7 milyar transfer yapılmıştır). BOTAŞ’a kış mevsimi tesiriyle 35 milyar transfer yapılmıştır (önceki ay 29 milyar ve 2024 toplamı 66 milyar TL). Masraf kalemlerinin yıllık artış performansı incelendiğinde enflasyonun genel olarak gerisinde kaldığını görüyoruz. Ama mal ve hizmet alımı üzere, kamunun kemer sıkma kalemleri ortalamanın üzerinde yıllık %71 artış yaşamıştır. Bu kapsamda bilhassa mali önlemlerin sayılara yansıması, beklenti idaresi açısından mecburî hale gelmiştir.
Emeklilik sisteminde yapılan değişiklik, zelzele felaketi ve devam eden yüksek enflasyon bütçedeki toparlanmayı sınırlayan en kıymetli kalemler olarak karşımıza çıkıyor. Harcama kalemlerindeki katılaşmayı aksine çevirebilecek en kıymetli dönüşüm gelirler siyasetinden gelecektir. Vergi tahsilatındaki düzenlemelere karşın bütçe masraflarındaki katılık ve alınan önlemlere karşın artan harcamalar, kronik bir bütçe açığına evirilmiş durumdadır.
On iki aylık birikimli bütçe açığı 2.1 triyon TL ve bu düzey son on yıl ortalamasının yaklaşık dokuz katı. Maliye siyasetinde şimdi istenilen sıkılık seviyesine erişilemediğini ve bütçe açığından enflasyona ek baskı gelebileceğini hatırlatmak isteriz. Enflasyon raporu ve para siyaseti metinlerinde referans verilen para ve maliye siyaseti eşgüdümü fiyat istikrarının olmazsa olmaz ön şartı haline gelmiş durumdadır. Para politikasının tek başına fiyat istikrarı getirmesinin mevcut konjonktürde vakit alacağını ve maliye siyasetine ağırlık verilmesi gerektiğini düşünüyoruz.
Bütçe masraflarında evvelki yılın birebir devrine nazaran %37.6 artış yaşanmıştır. En yüksek oransal artış sermaye transferleri (%137.7) ve mal/hizmet alımı sarfiyatlarında (%71.3) yaşanırken, en yüksek kalemler cari transferler (120 milyar TL) ve işçi sarfiyatları (100 milyar TL) olmuştur. Bütçe gelirlerinde ise ortalama yıllık artış %48.6 düzeyindedir. En yüksek artış gelir vergisi (%92) ile banka/sigorta muameleleri vergisi (%101) olarak öne çıkmıştır. Bütçe gelirlerine en yüksek seviyede katkı sağlayan alt kalemler ise gelir vergisi ve dâhilde alınan KDV olmuştur (sırasıyla 95 milyar ve 57 milyar TL).
Bütçe gelirlerindeki artış suratının masrafların üzerinde seyretmesi, bütçe açığının suratını azaltıyor. Bununla birlikte hedeflenen düzeylerin hala epey gerisinde bir bütçe performansı var.
Bütçe açığı/GSYİH %4.8 düzeyinde gerçekleşebilir
Özet olarak; bütçe Ocak’ta 139.3 milyar TL açık verirken faiz dışı istikrar 23.8 milyar fazla vermiştir. Gelir vergisi toparlanması sürerken, harcamalardaki toparlanma ile KDV gelirleri de artış kaydetmiştir. Mal ve hizmet alımındaki artış ile sarfiyatlar kalemi birlikte değerlendirildiğinde kamudaki tasarruf önlemlerinin hedeflenen seviyede olmadığını görüyoruz. Para siyasetindeki geçmiş devir tercihlerinin kamu maliyesindeki disiplini sekteye uğrattığı bir devir yaşıyoruz. Mevcut gerçekleşmeler dikkate alındığında bütçe açığı/GSYİH düzeyinin yaklaşık %4.8 düzeyinde gerçekleşeceğini varsayım ediyoruz. Mali disiplin çıpasında bu açık %1.5-2.5 bandında seyretmiştir.
Maliye siyasetinin para siyasetiyle eşgüdümlü olarak sıkılaştırıcı bir yapıya dönmesi orta vadede mali disiplin ve fiyat istikrarına katkı sağlayacaktır. Vergi gelirlerinin aktifliğini arttırmak ve sarfiyatları kısıtlayıcı tarafta uygulanacak siyasetler bütçe disiplininde sürekliliği de beraberinde getirecektir. Bütçe görünümünde fiyat istikrarı ile uyumlu düzeylere 2025 yılından itibaren kademeli olarak ulaşılacağı beklentimiz devam ediyor.
Ekonomi siyasetlerindeki olağanlaşma sürecindeki geçişlerin ek şoklar ve varsayımlarımızda güncelleme getirebileceğinin altını çizmek isteriz.
İş Bankası EAB: Faiz masraflarındaki artış ivme kaybetti
Ocak ayında sırasıyla yıllık bazda %42 ve %38 artan cari transferler ile işçi masrafları toplam bütçe masraflarının %72,3’ünü oluşturdu. Bu devirde mal ve hizmet alım sarfiyatları ile sermaye masrafları de yıllık bazda sırasıyla %71,3 ve %56,4 ile TÜFE enflasyonunun üzerinde artışlar kaydetti.
Aynı periyotta yıllık bazda %143,7 artan görevlendirme masrafları kaleminden Toplumsal Güvenlik Kurumları’na 60,8 milyar TL ve Boru Sınırları ve Petrol Taşıma A.Ş.’ye 35 milyar TL ödeme gerçekleştirildi. Ocak’ta kamu teşebbüslerine toplam 9,1 milyar TL ödeme gerçekleştirilen yurt içi borç verme kaleminin yıllık bazda %52,4 daralması dikkat çekti. Bu devirde faiz masraflarındaki yıllık artış da ivme kaybederek %34,6 seviyesinde gerçekleşti.
